Workshop Spellen bij ouderen
Artevelde Hogeschool Gent, opleiding Ergotherapie
Workshop georganiseerd door
De Speelvogels: Eveline Ballegeer en Karoline Anseeuw
SpelPlus: Paul Ruijgrok
Gent – 25 april 2024
SpelPlus heeft met de Speelvogels een workshop georganiseerd voor studenten Activiteitenbegeleiding en Ergotherapie om de rol van spellen bij ouderen met dementie te benadrukken. Het doel van de workshop was om studenten bewust te maken van de positieve impact van spellen op het activeren en stimuleren van ouderen met dementie. Dit verslag biedt een uitgebreide beschrijving van de workshop en de reacties van de studenten.
"Dat je met mensen in een vergevorderd stadium van dementie toch nog leuke activiteiten kan doen, was een eye-opener."
INLEIDING
Hebben jullie je wel eens afgevraagd of en hoe spel ouderen kan inspireren en verbinden? Tijdens deze workshop verkennen we de vele voordelen die spelactiviteiten kunnen bieden voor ouderen zowel op fysiek, emotioneel als geestelijk vlak. Samen gaan we interactief met elkaar aan de slag en staan stil bij de redenen om spellen te gebruiken bij ouderen en met belangrijke aandachtspunten en aanwijzingen hoe spelactiviteiten het beste in te zetten.
DENKOEFENING: Wat zijn de voordelen van spel/spelen bij ouderen?
Tijdens de eerste denkoefening werd besproken welke voordelen spellen kunnen bieden voor ouderen. De studenten werden actief betrokken bij het identificeren van de voordelen en gaven hun eigen inzichten. Hieronder een samenvatting van de besproken voordelen, met bijbehorende citaten van de studenten.
Voordelen spel/spelen bij ouderen
1. Cognitieve vaardigheden - spellen kunnen de cognitieve vaardigheden van ouderen stimuleren
Spellen zijn waardevol voor het geheugen van ouderen doordat ze het korte- en langetermijngeheugen oefenen. Memory en memo-spellen helpen ouderen met dementie door het matchen van kaartjes, zoals Memo hoe het vroeger was, dat nostalgische herinneringen oproept. Houten Puzzels met grote stukken bevorderen aandacht en concentratie door het oplossen van aansprekende afbeeldingen. Spellen zoals Rummikub XXL stimuleren het probleemoplossend vermogen door het ontwikkelen van strategieën en het maken van de juiste cijfercombinaties. Deze activiteiten ondersteunen het cognitieve welzijn van ouderen, waardoor hun geestelijke gezondheid en scherpte behouden blijven.
- Geheugen: door het ophalen van herinneringen wordt het korte- en langetermijngeheugen geoefend en verbeterd.
Spel: Memory en memo-spellen helpen ouderen met dementie bij het trainen van hun geheugen door het matchen van kaartjes met gelijke afbeeldingen. Er zijn memospellen zoals Memo hoe het vroeger was die door hun historische en nostalgische thema's ook nog helpen herinneringen op te halen. - Aandacht en concentratie: spellen helpen het volhouden van focus tijdens en het vermijden van afleiding.
Spel: Houten Puzzels met grote stukken, het oplossen van een puzzel helpt bij het vasthouden van de concentratie en aandacht. Voor ouderen en mensen met dementie zijn puzzels met grote of extra grote stukken beschikbaar. De afbeeldingen op de puzzels zijn aansprekend voor ouderen mensen. - Probleemoplossend vermogen: een spel traint het cognitieve vermogen door de noodzaak strategieën te ontwikkelen en beslissingen te nemen.
Spel: Rummikub XXL stimuleert probleemoplossend vermogen door het creëren van sets en series met de juiste cijfercombinaties.
"Het is mooi om te zien hoe een eenvoudig spel als Memory mensen met dementie helpt bij het stimuleren van hun geheugen. Je merkt echt een verschil in concentratie!"
2. Emotionele voordelen - Spellen dragen bij aan het emotioneel welzijn van ouderen
Spellen voor senioren bevorderen een positieve gemoedstoestand bij ouderen door vreugde en plezier te brengen. Muziekbingo zorgt voor vrolijke interactie, terwijl Japans Biljart plezier en sociale interactie biedt, wat bijdraagt aan het algemeen welbevinden. Stress wordt verminderd door ontspannende activiteiten zoals Schilderen met Water, waarbij deelnemers prachtige schilderijen maken met alleen water. Bovendien versterken spellen zoals Wablief vergeetwoorden het gevoel van verbondenheid door samen herinneringen op te halen en verhalen te delen. Deze activiteiten dragen bij aan het emotionele en mentale welzijn van ouderen.
- Positieve gemoedstoestand: Spellen brengen vreugde en plezier.
Spel: Muziekbingo brengt vreugde en plezier en vrolijke interactie, wat zorgt voor een positieve gemoedstoestand bij de deelnemers. - Algemeen welbevinden: Ouderen voelen zich beter door de interactie en deelname aan een spel
Spel: Japans Biljart zorgt voor interactie en plezier, waardoor ouderen zich beter voelen door deelname aan dit spel - Stress verminderen: Spellen werken ontspannend en helpen stress te verminderen.
Spel: Schilderen met Water is een rustgevende activiteit waarbij deelnemers zonder verf, enkel met water, prachtige schilderijen kunnen maken op speciaal papier. Dit zorgt voor ontspanning en helpt stress te verminderen. - Gevoel van verbondenheid: Deelnemers voelen zich verbonden met anderen.
Spel: Wablief vergeetwoorden laat deelnemers samen herinneringen ophalen, gesprekken aangaan en verhalen delen.
"De concentratie tijdens Bingo en de glimlach die op de gezichten verschijnt na een afloop is echt onbetaalbaar. Je ziet gewoon dat mensen er blij van worden."
3. Sociale voordelen - Naast cognitieve en emotionele voordelen, bieden spellen ook sociale voordelen
Spellen voor ouderen stimuleren sociale interactie en helpen bij het verminderen van eenzaamheid en depressie onder ouderen. Ze bevorderen gesprekken en samenwerking, zoals met de gespreksbal die beweging en cognitieve vaardigheden stimuleert. Japans biljart brengt mensen samen en versterkt sociale banden, terwijl spellen zoals Mannenvragen 1 & 2 vriendschappen en relaties bevorderen door gesprekken over diverse onderwerpen te initiëren. Deze activiteiten creëren gezellige speelmomenten en zorgen voor een gevoel van onderlinge verbondenheid, wat essentieel is voor het emotionele welzijn van ouderen
- Stimulans sociale interactie: Spellen zorgen voor interactie tussen deelnemers.
Spel – Gespreksbal stimuleert de beweging, het samenspel en de cognitieve vaardigheden. - Verminderen van eenzaamheid en depressie: Deelnemen aan een spel verkleint het gevoel van eenzaamheid.
Spel: Japans biljart brengt mensen samen voor gezellige speelmomenten en versterkt sociale interacties. - Onderlinge verbondenheid: Spellen bevorderen vriendschappen en relaties.
Spel: - Mannenvragen 1 & 2 is niet alleen een middel om kennis te behouden, maar ook een fantastische manier om gesprekken te stimuleren over uiteenlopende onderwerpen.
"Door spellen te spelen zie je dat ouderen zich weer betrokken voelen en hun sociale contacten verbeteren. Het geeft ze echt een gevoel van erbij horen."
4. Fysieke voordelen - Spellen helpen ouderen hun lichamelijke gezondheid te verbeteren:
Spellen bieden ouderen diverse fysieke voordelen. Ze bevorderen de fijne en grove motoriek door het hanteren van spelmaterialen. Fysieke activiteiten verbeteren de motoriek en oog-handcoördinatie. Spellen zoals Pallina en Rekker-trekker stimuleren coördinatie, reactiesnelheid en concentratie. Tafel-curling en Hula Hoop Target Set versterken spierkracht en houding. Balansspellen zoals het Pedalo®-Station 5S-Balansbord verbeteren de rompstabiliteit. Deze activiteiten dragen bij aan een betere lichamelijke gezondheid van ouderen, wat essentieel is voor hun welzijn en dagelijkse functioneren.
- Fijne/grove motoriek: Het hanteren van spelmaterialen stimuleert de motoriek.
Spel: Activiteitenringen kunnen voor uiteenlopende activiteiten gebruikt worden, zoals dansen in een cirkel, achter elkaar in de ringen stappen, balanceren met ringen op je hoofd, jongleren met ringen aan de armen en benen, ringen gooien, springen met de ringen om je benen, enzovoort. - Oog-handcoördinatie: Spellen waarbij je iets moet vangen of plaatsen, verbeteren de coördinatie.
Spel: Pallina - bewegen, coördinatie, motoriek en strategie zijn belangrijke eigenschappen van dit spel. - Tempo: Het meedoen aan een snel spel kan het tempo verbeteren.
Spel: Rekker-trekker stimuleert de concentratie en de reactiesnelheid. Met behulp van een elastiek probeert een speler zijn stenen door het doel naar het tegenoverliggende veld te schieten. Degene die als eerste de stenen van zijn kleur op het veld van de tegenstander weet te krijgen, wint het spel. - Spierkracht: Spellen waarbij je moet tillen of duwen verbeteren de spierkracht.
Spel: Pedalo® Tafel-curling. Trek aan het elastiek en de speelstenen komen in beweging. Met inzicht en kracht kan de speler overwinning behalen. Alleen of samen met een speelpartner. - Correcte houding: Spellen in een staande positie kunnen helpen bij het verbeteren van de houding.
Spel: Hula Hoop Target Set. Spelers gooien op afstand een klittenbal naar een doek, en kunnen hiermee punten scoren. Leuk als dagactiviteit, in een kleine of een grote groep. - Rompstabiliteit: Balansspellen en oefeningen verbeteren de stabiliteit.
Spel: Pedalo®-Station 5S-Balansbord is ontworpen voor dagelijks gebruik, waarbij de stabiliteit wordt gestimuleerd.
"Ik had niet verwacht dat simpele spellen zoals ringwerpen ouderen echt zouden helpen hun balans en motoriek te verbeteren."
5. Algemeen welzijn en welbevinden - Spellen dragen bij aan het algeheel welzijn en welbevinden van ouderen
Spellen versterken de identiteit van ouderen door hun persoonlijkheid en interesses te laten zien. De Empathiepop ANNA moedigt communicatie aan en geeft een zorgprikkel. Kleine overwinningen, zoals bij Schilderen met Water, verhogen het zelfvertrouwen doordat deelnemers zelfstandig prachtige schilderijen maken. Bordspellen zoals Pim Pam Pet geven ouderen een gevoel van eigenwaarde en competentie. Het behalen van doelen in spellen zoals Wandelanders zorgt voor voldoening en plezier tijdens wandelrondjes. Beweegbingo stimuleert beweging op een leuke manier, door ouderen uit te nodigen tot verschillende bewegingen zoals schouders draaien en knieën optillen.
- Versterking van identiteit: Ouderen kunnen hun persoonlijkheid en interesses tonen.
Spel: Empathiepop ANNA moedigt aan tot communicatie en interactie bij de gebruiker. Ze zijn enigszins verzwaard waardoor er een natuurlijke prikkel ontstaat om voor de pop te willen zorgen. - Kleine overwinningen geven zelfvertrouwen: Het winnen of succesvol deelnemen aan een spel verhoogt het zelfvertrouwen.
Spel - Schilderen met Water / Aquapaint is een rustgevende activiteit waarbij deelnemers zonder verf, enkel met water, prachtige schilderijen kunnen maken op speciaal papier. Deelnemers hebben hierbij geen begeleiding nodig. Dat geeft zelfvertrouwen - Gevoel van eigenwaarde: Deelnemen aan een spel geeft ouderen een gevoel van waarde.
Spel: Bordspel 'Pim Pam Pet' geeft ouderen een gevoel van eigenwaarde en competentie als ze de vragen beantwoorden. Hier vind u meer leuke bordspellen. - Prestatie: Het behalen van doelen in een spel geeft voldoening.
Spel: Wandelanders is een middel voor de ‘mantel’-wandelaar. Met het uitvoeren van diverse opdrachten wordt het ‘verplichte’ wandelrondje weer een feest. - Leuke manier om beweging te stimuleren: Beweging in de vorm van spel is plezierig en stimulerend.
Spel: Beweegbingo nodigt ouderen op een speelse manier uit tot beweging. Telkens wordt een kaart getrokken waarop een pictogram te zien is met een beweging, zoals het draaien van de schouders, het optillen van de knieën of het zwaaien van de armen
"Het zelfvertrouwen dat ouderen krijgen van een spel winnen, is echt indrukwekkend. Het motiveert hen om vaker mee te doen."
SPEL: TEAMTOREN
Hoe pakken we dat samen aan? Spannend! TEAMTOREN is een teamspel/coöperatief leren. Door samenwerken en afspraken te maken bouwen de spelers samen een toren. De spelers maken een cirkel en houden het touw vast. Nu spannen ze gezamenlijk de touwen zo, dat de middenschijf met speciale beugel over de houtklossen gebracht kan worden. Oppakken, en dan verplaatsen. Het spel bevordert de spraak/ taalontwikkeling. Zonder communicatie lukt het spel niet. Mooi materiaal bij het ontwikkelen van 21e-eeuwse vaardigheden. Bekijk het spel op de site van de Mediatheek van de Hogeschool Gent.
OPDRACHT voor de deelnemers
- Per groep selecteer je 3 spelen of materialen die in aanmerking zouden komen als je vertrekt vanuit de mini-casus
- Bekijk ze alle 3, test ze even uit, kies er de beste uit die jullie zullen voorstellen aan de rest van de groep.
- Bijgevoegd document helpt jullie verder na te denken over de doelen, de kansen en mogelijkheden.
AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIKEN VAN SPELLEN BIJ OUDEREN
Bij het gebruik van spellen bij ouderen is het belangrijk om de groepsgrootte te beperken en ook individueel te spelen. Houd rekening met gehoor- en zichtbeperkingen door bewoners dichterbij te zetten en spelmaterialen met voldoende kleurcontrast te gebruiken. Gebruik spelmateriaal om nieuwe bewoners te leren kennen en feedback te verzamelen. Benoem talenten en waarden van bewoners via spellen en bespreek moeilijke thema's zoals depressie en rouw. Zorg dat spelmateriaal zichtbaar is in de leefruimte om spelen te stimuleren. Organiseer informatiemiddagen voor familieleden om interactie en bezoek te bevorderen.
- Beperk de groepsgrootte: Het is beter om twee keer een kortere spelsessie te doen met kleinere groepen, dan één groot groepsgebeuren.
- Individueel werken: Je kan ook individueel aan de slag gaan met spellen, bijvoorbeeld met je vaste volgcliënt tijdens een stage.
- Rekening houden met gehoor- en zichtbeperkingen:
- Zet bewoners met beperkt gehoor dichter bij jou en beperk de groepsgrootte.
- Zorg voor voldoende contrast bij het aanbieden van materiaal; gebruik grotere spelmaterialen en let op voldoende kleurcontrast, zeker bij mensen met dementie.
- Gebruik spelmateriaal voor nieuwe inzichten:
- Breng een persoon op een andere manier in kaart door middel van spel.
- Gebruik spelmateriaal bij de introductie van nieuwe bewoners: bijvoorbeeld door hun feedback op de eerste weken in het woonzorgcentrum te verzamelen via een spel.
- Benoem talenten en waarden:
- Zet bewoners in hun kracht met behulp van spelmateriaal.
- "Elke dag mag complimentendag zijn."
- Ga moeilijke thema's niet uit de weg:
- Bespreek onderwerpen zoals depressie, levenseinde en rouw aan de hand van vertelkaarten of spellen. Deze thema's kunnen vaak gemakkelijker besproken worden via spel.
- Zichtbaar spelmateriaal:
- Leg toegankelijk spelmateriaal zichtbaar in de leefruimte, zodat het uitnodigt tot spelen en ook familieleden stimuleert om samen aan de slag te gaan.
- Infonamiddag organiseren: Organiseer een informatiemiddag in het woonzorgcentrum voor familieleden rondom het thema spellen, met de beschikbare materialen die in het weekend ook gemakkelijk kunnen worden geleend. Dit zal de interactie vergroten en het bezoek aantrekkelijker maken.
AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIKEN VAN SPELLEN BIJ MENSEN MET DEMENTIE:
- Houd rekening met de fase van dementie :
- Beginfase: Spellen met competitie-elementen zijn vaak nog haalbaar.
- Latere fase: Focus meer op sociaal contact en zintuiglijke stimulatie.
- Belang van herkenbaarheid en herhaling:
- Nieuwe spelen aanleren kan nog, herhaling is belangrijk
- Gebruik liefst concreet materiaal
- Let op de visuele achteruitgang: Zorg voor voldoende contrast en groot genoeg spelmateriaal.
- Muziek doet wonderen: Muziek kan vaak positieve effecten hebben tijdens het spelen.
- Beweging stimuleren: Probeer beweging op welke manier dan ook te stimuleren gedurende de dag. Het toevoegen van een spelelement maakt dit leuker.
REACTIES VAN DE DEELNEMERS
De workshop leverde veel nieuwe inzichten en inspiratie op voor de studenten Activiteitenbegeleiding en Ergotherapie.De studenten die deelnamen aan de workshop waren enthousiast en hebben veel geleerd over de diverse spelvormen. Ze vonden de spelletjes inspirerend en bruikbaar voor hun stages. Het brede aanbod van spelletjes voor de praktijk werd als verfrissend ervaren. Veel studenten ontdekten nieuwe spellen die ze interessant vonden om mee te nemen in hun opleiding en later in het werkveld. Speelwijzer bleek nuttig voor stages. Ze waardeerden dat er leuke activiteiten zijn voor mensen met vergevorderde dementie en dat er veel geschikt materiaal beschikbaar is. De workshop liet zien dat meer spelletjes in therapieën geïntegreerd kunnen worden. Studenten kregen meer inzicht in de beschikbare spellen en een bredere invulling van vrije tijd binnen de ouderenzorg. Hieronder enkele reacties:
- "Alle verschillende spelvormen die we hebben gezien waren inspirerend. Deze spelletjes kan ik zeker gebruiken in mijn volgende stages."
- "Dat er een heel ruim aanbod bestaat van spelletjes die je kunt gebruiken in de praktijk, was echt verfrissend."
- "Ik heb veel verschillende spelen leren kennen en vind het heel interessant om ze mee te nemen in mijn opleiding en later in het werkveld."
- "Speelwijzer is heel interessant voor op stage."
- "Dat je met mensen die in een vergevorderd stadium van dementie zitten, toch nog hele leuke activiteiten kan doen en dat er veel materiaal voor hen bestaat."
- "Dat er veel meer spelletjes geïntegreerd kunnen worden in therapieën."
- "Ik heb meer inzicht gekregen in de verschillende spellen die ter beschikking zijn."
- "Vrije tijd binnen ouderenzorg kreeg voor mij persoonlijk een bredere invulling."
Wij willen studenten hartelijk bedanken voor jullie enthousiaste deelname aan onze workshop voor ergotherapie. Het was een plezier om samen te werken, kennis te delen en nieuwe inzichten te krijgen. We hopen dat jullie de informatie, spelletjes en activiteiten voor ouderen inspirerend en nuttig vonden.
Bij SpelPlus geloven we dat samen leren en werken leidt tot de beste zorg en ondersteuning voor ouderen, vooral voor mensen met dementie of Alzheimer. We waarderen de inzet en betrokkenheid van iedereen die hieraan heeft bijgedragen.
Als je nog vragen hebt of meer wilt weten over onze producten, neem dan gerust contact met ons op. We staan altijd voor jullie klaar.